Pojęcie „człowiek renesansu” słyszy się często, w odniesieniu do Leonarda da Vinci – architekta, filozofa, konstruktora i słynnego malarza. Gdyby rozważyć cechy renesansowych erudytów wydaje się, że najważniejsze spośród nich to: wszechstronność zainteresowań, kreatywność, chęć poznania świata i człowieka, spojrzenie w przyszłość przez pryzmat tradycji i doświadczenia przeszłości – co wiąże się oczywiście ze znajomością łaciny i greki oraz pogłębionymi studiami nad dziedzictwem antyku. Czy zatem Jan Zamoyski zasługuje na miano człowieka renesansu i erudyty?
Życie i działalność Jana Zamoyskiego przypadają na czas przełomu i spojrzenia na świat przez pryzmat idei antycznych. W tym okresie przyszły hetman rozpoczyna swoją drogę ku zdobyciu wiedzy i doświadczenia. Jako trzynastoletni chłopiec zostaje wysłany przez ojca na dwór francuski dla zdobycia dworskiej ogłady i nauki języków. Wolał jednak przysłuchiwać się wykładom w Kolegium Królewskim i na Sorbonie. Interesowały go oczywiście tak popularne w tym czasie nauki humanistyczne, ale swe zainteresowania zwrócił również ku matematyce, co dowodzi wszechstronności jego zainteresowań. Wtedy również rodzi się zainteresowanie dla Arystotelesa i pod wpływem jego filozofii Zamoyski pozostanie przez całe życie. Jako siedemnastolatek udaje się na dalsze studia najpierw do Strasburga, gdzie uczy się retoryki a następnie do Włoch na Uniwersytet Padewski. Padewska uczelnia pozwoliła mu rozwinąć umiejętności w wielu dziedzinach.
Dzisiaj, kiedy patrzymy na postać Jana Zamoyskiego z perspektywy minionych wieków, dostrzegamy nie tylko wszechstronność jego wykształcenia: znajomość prawa, języków obcych, filozofii, literatury, historii, ale też niezwykłą pracowitość i wytrwałość w dążeniu do wyznaczonych celów. Po ukończeniu studiów był gotowy, by rozpocząć karierę. Posiadał odpowiednią wiedzę i nawiązał wiele ważnych znajomości. W tym kontekście słowa, którymi określił doświadczenie zdobyte w Padwie ”Patavium virum me fecit” oznaczają, że przyszły kanclerz, mąż stanu i doradca na dworze królewskim zdobywa na uczelni prawdziwy ,,chrzest naukowy”. Możemy powiedzieć, że dzięki padewskiemu wykształceniu staje się prawdziwie człowiekiem swojej epoki – renesansowym erudytą i humanistą, znawcą prawa, literatury i filozofii starożytnej, świetnym mówcą i poliglotą. Zamoyski od początku swej edukacji fascynował się antykiem i zdobył w tej dziedzinie rozległą wiedzę – przede wszystkim dzięki świetnej znajomości łaciny i greki. [1] oznaczają, że przyszły kanclerz, mąż stanu i doradca na dworze królewskim zdobywa na uczelni prawdziwy ,,chrzest naukowy”. Możemy powiedzieć, że dzięki padewskiemu wykształceniu staje się prawdziwie człowiekiem swojej epoki – renesansowym erudytą i humanistą, znawcą prawa, literatury i filozofii starożytnej, świetnym mówcą i poliglotą. Zamoyski od początku swej edukacji fascynował się antykiem i zdobył w tej dziedzinie rozległą wiedzę – przede wszystkim dzięki świetnej znajomości łaciny i greki.
Kiedy wraca do kraju po studiach padewskich ma 23 lata i rozpoczyna karierę – najpierw na dworze Zygmunta Augusta , jako królewski sekretarz. Pracuje nad porządkowaniem archiwum skarbu koronnego. Zapoznaje się wtedy z wieloma ważnymi dokumentami. Znajomość ich treści, ale też dokładność, systematyczność i pracowitość sprawiły, że Zamoyski stał się autorytetem w kwestii polskiego prawa. Kolejna cecha Zamoyskiego jako renesansowego humanisty – znajomość sztuki oratorskiej i biegłość w tej dziedzinie – ujawniła się po śmierci króla Zygmunta Augusta. Wtedy to Zamoyski zyskał przydomek „ trybuna szlacheckiego”. Wykorzystując swój zapał i talenty retoryczne poświęcił się pracy na rzecz utrzymania porządku i stabilności w kraju. Wtedy również rozpoczyna drogę męża stanu, postaci pierwszoplanowej w działalności politycznej i przywódcy szlachty. Kiedy w 1576 roku królem Polski zostaje Stefan Batory, docenia talent, zapał i erudycję sekretarza królewskiego. Zamoyski zostaje mianowany osobistym doradcą króla a z czasem Hetmanem Wielkim Koronnym i Kanclerzem Wielkim Koronnym – staje się postacią najważniejszą po królu. Odpowiada za politykę zagraniczną Polski i za jej obronność – można powiedzieć, że jak niegdyś Temistocles „ totus se dedidit rei publicae” [2]
Nadszedł teraz dla hetmana i kanclerza moment, by przekazać nabytą przez siebie wiedzę i doświadczenie młodszemu pokoleniu. Jest to powód, dla którego założył w 1594 roku Akademię Zamoyską. “Takie będą Rzeczypospolite, jakie ich młodzieży chowanie” – ta myśl przyświecała wielkiemu fundatorowi – kształcić światłe umysły, które w przyszłości oddadzą swój zapał i talenty na służbę Rzeczypospolitej. Dlatego głównym zadaniem Akademii było przygotowanie ludzi do podjęcia obywatelskiego cursus honorum – do życia publicznego i sprawowania obowiązków senatorskich. W programie kształcenia Akademii Zamoyski odwołuje się do własnego doświadczenia wyniesionego przede wszystkim z Padwy – do studiowania wielu dziedzin: nauki języków klasycznych i czytania autorów starożytnych w oryginale – przede wszystkim Cycerona i Arystotelesa, do prawa, filozofii moralnej, polityki, historii. Nie pominięto również innych dziedzin, które miały wpływ na wszechstronne wykształcenie: matematyki, geografii, astronomii, muzyki, medycyny. [3]- do życia publicznego i sprawowania obowiązków senatorskich. W programie kształcenia Akademii Zamoyski odwołuje się do własnego doświadczenia wyniesionego przede wszystkim z Padwy – do studiowania wielu dziedzin: nauki języków klasycznych i czytania autorów starożytnych w oryginale – przede wszystkim Cycerona i Arystotelesa, do prawa, filozofii moralnej, polityki, historii. Nie pominięto również innych dziedzin, które miały wpływ na wszechstronne wykształcenie: matematyki, geografii, astronomii, muzyki, medycyny.
W Akademii uczyli, wspierani przez fundatora, wykwalifikowani nauczyciele, najlepsi w swoim fachu. Profesor prawa Tomasz Drezner, prawnik Jan Herburt czy filolog Adam Burski. Można powiedzieć, że fundator Akademii sprawował nad środowiskiem naukowym i literackim Akademii mecenat. Wspierał również w rozwoju młodych utalentowanych twórców i artystów, którzy po ukończeniu nauk, mogli przekazać swoją wiedzę i umiejętności młodszemu pokoleniu, również wykładając w Akademii. Najwybitniejsi z nich to: Szymon Szymonowic, Sebastian Klonowic, Piotr Ciekliński – pisarze i poeci, Mikołaj Gomółka – najwybitniejszy polski muzyk okresu renesansu, nadworny malarz Krzysztof Bystrzycki. Dzięki prywatnym funduszom i staraniom Zamoyskiego powstaje również dla potrzeb Akademii drukarnia, dzięki której możliwe było rozwijanie studiów filologicznych.
Odpowiedzią na pytanie, czy Zamoyski był człowiekiem renesansu są jego własne słowa, które wypowiedział z okazji otwarcia Akademii: “Ja kanclerz i najwyższy wódz wojsk polskich, dostąpiłem najznaczniejszych godności w państwie nie tylko dzięki Bogu, królowi Rzeczypospolitej, ale także dla nauk, które niegdyś sobie zdobyłem. Bez nauki nie może być ani cnoty, ani sławy. Pomny tej prawdy, w mojej młodości cały poświęciłem się naukom”. Można powiedzieć, że są to słowa, w których pobrzmiewa „laudatio litterarum” – pochwała nauk wygłoszona przez wielkiego Marka Tulliusza Cycerona – mistrza i duchowego nauczyciela kanclerza Zamoyskiego: „…studia literackie w młodości wychowują, na starość dają wytchnienie (…) w domu zabawiają, poza domem nie stają na zawadzie, towarzyszą nam w nocy, w podróży, na wsi. Gdybyśmy więc sami nie mogli poznać ich wartości, musielibyśmy je podziwiać u innych”.[4]. Można powiedzieć, że są to słowa, w których pobrzmiewa „laudatio litterarum” – pochwała nauk wygłoszona przez wielkiego Marka Tulliusza Cycerona – mistrza i duchowego nauczyciela kanclerza Zamoyskiego: „…studia literackie w młodości wychowują, na starość dają wytchnienie (…) w domu zabawiają, poza domem nie stają na zawadzie, towarzyszą nam w nocy, w podróży, na wsi. Gdybyśmy więc sami nie mogli poznać ich wartości, musielibyśmy je podziwiać u innych”.[5]
Bibliografia:
Leonardo da Vinci leonardo.org.pl
L’archivio storico dell’Ospedale Immacolata Concezione […] researchgate.net
William Callow – The Market Square and Palazzo Regione … pinterest.com
Kozienice – Dwór w Kozienicach – OPIS – (Polskie zamki ) zamki.pl
Biblioteka Multimedialna Teatrnn.pl – Akademia Zamoyskich biblioteka.teatrnn.pl
Klemensowski Księgozbiór Rodziny Zamoyskich przewodnicyzamosc.pl
The Top 10 Things to Do in Eastern Poland 2017 – Must See […] tripadvisor.com
Odnośniki:
[1] Stanisław Łempicki, Patavium virum me fecit, w. Mecenat Wielkiego Kanclerza, Studia o Janie Zamoyskim pod red. A.F.Grabowskiego, Warszawa 1980, PIW, s.353
[2]http://www.latin.it/frase/Themistocles_Atheniensis_totus_se_dedidit_rei_publicae,_amicis_serviens
[3]https://www.imperiumromanum.edu.pl/ustroj/republika-rzymska/cursus-honorum/amp/
[4] Mowa Jana Zamoyskiego z okazji otwarcia Akademii Zamoyskiej https://ksiazki.wp.pl/prof-s-ciara-zamoyski-byl-czlowiekiem-renesansu-6145961138886273a
[5] M.T. Cyceron, Mowa w obronie poety Archiasza, w. Mowy, przekł. S. Kołodziejczyk, J. Mrukówna, D. Turkowska, Kęty 2003, wyd. Antyk, str.124.
